PCOS: wat is het en wat doe je eraan?

Heb je als vrouw last van een verstoorde hormoonbalans? Dan zou er ook wel eens sprake kunnen zijn van PCOS ofwel PolyCysteus Ovarium Syndroom. PCOS is dus geen ziekte, maar een syndroom dat uit meerdere symptomen bestaat. Ze hoeven niet allemaal bij elke vrouw met PCOS tot uiting te komen. Een diagnose is daardoor soms lastig te stellen. Bij wie komt PCOS voor? En hoe weet je of jij er last van hebt? En kun je er zelf ook iets aan doen? Dat lees je allemaal in dit blogartikel.

PCOS is dus de afkorting van PolyCysteus Ovarium Syndroom. Heb je PCOS, dan kan er dus sprake zijn van meerdere (poly) kleine follikels (eiblaasjes of cystes) in je eierstok (ovarium). Eigenlijk is PCOS een verkeerde benaming. Het gaat namelijk niet om cystes maar om normale niet-afwijkende follikels. Door een verstoring in de hormoonbalans ontwikkelen de eiblaasjes zich echter moeilijk en ontstaat er geen eisprong. Iets wat in een normale situatie wel gebeurt. Bij PCOS word je vaak onregelmatig, minder vaak of zelfs helemaal niet meer ongesteld. In elk geval minder dan acht keer per jaar. Bij een normale cyclus treden er jaarlijks dertien tot veertien menstruaties op. Er is dus sprake van oligomenorroe (een langere periode tussen de menstruaties) of zelfs amenorroe (een geheel afwezige menstruatie).

PCOS is een complexe endocriene gynaecologische aandoening en komt voor bij minimaal 5 tot 15% van de vrouwen in de vruchtbare leeftijd. Dat betekent dat tienduizenden vrouwen in Nederland er last van hebben. PCOS komt in sommige families vaker voor; erfelijke factoren spelen dus een rol. Zeker als er ook nog overgewicht in het spel is. Er is overigens ook een groep die juist geen overgewicht heeft, maar waarbij op een echo bijvoorbeeld wel een duidelijk kralensnoerpatroon van eiblaasjes te zien is. Vrouwen met PCOS hebben meestal ook insulineresistentie en oestrogeendominantie. Een hoge mate van stress en hormoonverstorende stoffen kunnen eveneens van invloed zijn op de ontwikkeling van PCOS. Doordat PCOS zorgt voor een verstoorde cyclus, met een minder vaak optredende eisprong of zelfs een totaal uitblijvende eisprong, kun je met PCOS verminderd vruchtbaar of zelfs onvruchtbaar zijn.

Meerdere hormonen kunnen een rol spelen bij PCOS. Vaak wordt een verhoogde waarde van het luteïniserend hormoon (LH) gezien, het hormoon dat de eisprong opwekt. Ook de testosteronwaarde kan verhoogd zijn. Hierbij passen symptomen zoals acne of overbeharing volgens een mannelijk patroon. Insuline is vaak te hoog, het hormoon dat je bloedsuikerspiegel regelt, in combinatie met te weinig follikelstimulerend hormoon (FSH), het hormoon dat voor rijping van de eiblaasjes zorgt. Bij zo’n 90% van de vrouwen met PCOS is er dan ook sprake van insulineresistentie. Oestrogeendominantie kan verklaren waarom de ovulatie uitblijft bij vrouwen met PCOS. Als de verhouding tussen oestrogeen en progesteron uit balans is dan kan dat zorgen voor typische vrouwenklachten, zoals tussentijdse bloedingen, stemmingswisselingen, gevoelige borsten, PCOS en endometriose. Tot slot kan ook een verhoogd prolactinegehalte je ovulatie onderdrukken. Dit zorgt voor de productie van meer DHEA in de bijnieren en voor de omzetting naar dihydrotestosteron, de voorloper van testosteron. Bij PCOS wil je dus bedacht zijn op meerdere hormonale verstoringen en lichamelijke klachten.

Herhaaldelijk bloedonderzoek, naar de waarden van de hormonen FSH, LH, testosteron, oestrogeen, progesteron en prolactine is zinvol om te zien of er afwijkingen zijn. Met een echoscopie in de eerste helft van de cyclus kunnen afwijkende aantallen eiblaasjes gedetecteerd worden. In een normale situatie gaat het om drie tot acht eiblaasjes en bij PCOS om meer dan tien tot twaalf. Uiteindelijk volgt de formele diagnose PCOS als er sprake is van minimaal twee van drie symptomen: weinig of geen menstruaties (minder dan acht per jaar), klachten die horen bij een verhoogd testosteron aantoonbaar in het bloed en ‘cysten’ op de eierstokken. Gebruik je de pil of een spiraaltje, dan wordt vaak pas na het stoppen met je anticonceptie duidelijk of je een afwijkende cyclus hebt en of er mogelijk sprake is van PCOS. Heb je ten slotte last van overbeharing, haaruitval, acne, stemmingswisselingen, angsten en depressieve gevoelens, pigmentvlekken en een hoge bloeddruk of cholesterolgehalte? Ook deze symptomen kunnen gerelateerd zijn aan PCOS.

Chronische stress en een langdurig hoge cortisolproductie zijn aanjagers van een hormonale disbalans. Dat vraagt veel energie van je lichaam, waardoor er een tekort aan energie kan ontstaan in andere systemen, zoals je voortplantingssysteem. Dat kan dan ontregeld raken. Ook chemische stoffen en xeno-oestrogenen kunnen een negatieve invloed hebben op de hormoonbalans, zoals een verstoorde balans tussen oestrogeen en progesteron. Deze stoffen kunnen bijvoorbeeld voorkomen in cosmetica, producten voor lichaamsverzorging, plastic drinkflessen, vervuilende stoffen uit de industrie en in bewerkte voeding, zoals kunstmatige geur-, kleur- en smaakstoffen en conserveermiddelen.

Op het reguliere vlak bestaan er medicijnen, zoals clomifeencitraat, en gonadotrofine injecties. Er is dan echter ook een risico op bijwerkingen. Een brede natuurlijke aanpak kan gelukkig ook heel gunstig werken. Het gaat dan in eerste instantie om voedings- en leefstijlaanpassingen. Voor vrouwen met overgewicht is het eerste advies natuurlijk afvallen. Een mediterraan voedingspatroon, met hoofdzakelijk pure onbewerkte producten zoals veel biologische groenten, fruit, noten, peulvruchten, gezonde granen, vis en meervoudige onverzadigde vetzuren, vormt een goede basis voor een gezonde leefstijl in algemene zin. Daarnaast is het belangrijk om te zorgen voor een normale hormonale balans met onder meer een stabiele bloedsuikerspiegel. Minder vaak eten op een dag, minder inname van bewerkte koolhydraten, intermittent fasting, calorierestrictie en krachttraining, nuchter bewegen of bewegen voor de maaltijd zijn interventies die hierop een gunstig effect hebben. Het vermijden van toxines, stress en actief investeren in ontspanning mag tevens aandacht hebben.

Tot slot kunnen ook diverse micronutriënten je lichaam ondersteunen bij PCOS. Het spoorelement chroom draagt bijvoorbeeld bij aan een normaal metabolisme van koolhydraten en helpt zo een normale bloedsuikerspiegel in stand te houden. Het mineraal zink draagt bij tot het behoud van normale testosterongehalten in je bloed en helpt je cellen beschermen tegen oxidatieve stress. Vitamine B6 helpt bij het reguleren van een normale hormonale balans. Heb je PCOS, dan kan het zinvol zijn om je vitamine D-waarde (vaak te laag) en je homocysteïnegehalte (vaak te hoog) te laten onderzoeken bij de huisarts. Vitamine B6, folaat en B12 ondersteunen een normaal metabolisme van homocysteïne. Vitamine D-suppletie is in elk geval in de herfst- en wintermaanden essentieel. Omega 3-vetzuren kunnen eveneens een raadzame aanvulling vormen bij PCOS. Een voedingssupplement waarin diverse van bovengenoemde vitaminen, mineralen en plantenstoffen tot slot zijn gecombineerd en goed op elkaar zijn afgestemd, kan voor een optimale ondersteuning zorgen.